Czy rozmawiać z dziećmi o śmierci?

Photo by Caleb Woods on Unsplash

Każdy dobry rodzic stara się zapewnić dziecku jak najlepsze warunki rozwoju,  stymuluje jak umie i potrafi. Korzysta z wszelkich możliwych narzędzi, żeby malec wyrósł na porządnego człowieka, który umie sobie poradzić w złym świecie, wierzy w siebie i swoje możliwości, radzi sobie z emocjami.  No właśnie z emocjami.

O ile świetnie nam idzie oswajanie dzieci z emocjami i uczuciami pozytywnymi, to kiedy w grę wchodzą te trudniejsze jest o wiele trudniej. Już nie jesteśmy tacy otwarci i zachęcający do przeżywania. Jest też taka sfera, którą  rodzice skrzętnie ukrywają, która w świadomości dziecka nie powinna zaistnieć, bo to może mieć bardzo negatywne skutki. O czym mówię? Nie o seksie. Mówię o śmierci, czyli o tym czego nazwy nie należy wypowiadać przy dzieciach. Nie wiem skąd się wzięło to przekonanie,  bo jeszcze kiedy ja byłam dzieckiem (nie, no wiem, że to czasy zamierzchłe) śmierć była takim samym elementem życia rodzinnego jak prognoza pogody na 16 dni.  Moje rodzeństwo nagminnie bawiło się w pogrzeby, z misiem w roli głównej i płaczką pierwszej wody:

- Krzysiu płacz teraz!

- Oj, misiuuuuu, misiuuuu, łaaaaaa.

Krzysio płakał jak umiał najlepiej, po czym otrzepywali ubranka z ziemi grobowej, składali wiechcie na grobie i szli na podwieczorek. Nikt rąk nie załamywał. Normalka.

Dzisiaj nie mówi się dziecku, że chomik poszedł do chomiczego nieba, raczej, że uciekł, po kryjomu utylizując truchełko. Nie mówi się też o śmierci bliskich, nie zabiera dzieci na pogrzeb, bo trauma, bo stres. A potem się dziwujemy, kiedy Bert Hellinger robi ustawienia rodziny – jak to możliwe, że ten zmarły gdzieś się pojawia w historii człowieka. Jak to? Przecież go nie poznał? Przecież nie wiedział o jego istnieniu? Ani o jego śmierci? Nie namawiam do zmuszania dzieci, aby całowały nieznaną ciocię Helę w trumnie, ale do cholery czy chcecie, żeby wasze dziecko dowiedziało się o istnieniu śmierci z Simsów?

Kiedy dziecko osiąga wiek odpowiedni do tego aby usłyszeć taką straszną wiadomość?

Wiadomo, że niemowlęciu nie zrobimy wykładu o tym, że właśnie idziemy na pogrzeb, ale mówimy o tym wydarzeniu głośno, nie w kuchni kiedy dziecko śpi starając się uśmiechać, choć wszystko w nas płacze. Bądźmy szczerzy. Dziecko do 2 lat kompletnie nie pojmie zjawiska śmierci, ale między 2 a 5 rokiem życia – pojęcie to już  może się pojawić. Oczywiście nie latamy za dzieckiem starając się mu objaśniać jak to jest.  Ale, kiedy przyjdzie taki moment, że dziecko zapyta, albo umrze ktoś z rodziny – wtedy nie udajemy, że nic się nie stało, nie zmieniamy tematu, nie wywozimy dziecka do dziadków, żeby nie miało styczności z traumą, ale traktujemy  je poważnie. Dzieci 6-8 letnie już zdają sobie  sprawę z nieuchronności śmierci,  wiedzą, że dotyczy wszystkich żyjących. Może nie wiedzą, ale są w stanie to przyjąć do wiadomości.

 Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?

Szczerze, ale dostosowując treści do wieku dziecka, raczej odpowiadajmy na pytania, zorientujemy się wtedy co dziecko już wie, co je niepokoi, co chce wiedzieć.

Nie bójmy się tego, że taka rozmowa wywoła emocje, uczucia, że to będzie trwało dłużej niż sama rozmowa. Dziecko będzie przeżywało lęk, niepokój, złość, żal – jeśli zmarł ktoś bliski. Pięciolatek będzie pytał czy on też umrze, czy mama umrze? Może budzić się w nocy, może płakać w samotności, może mieć incydentalne moczenie nocne, może zachowywać się agresywnie. I tego wszystkiego my, dorośli się boimy, nie chcemy dzieci narażać na takie trudności. W głębi duszy tak naprawdę sami sobie nie radzimy z żałobą. Bo świat nam mówi, żeby odsuwać od siebie wszystko co złe i pielęgnować tylko dobre uczucia? Nie dajmy się zwieść.

Jak pomóc dziecku przeżyć żałobę?

Pamiętajmy o tym, że przeżywanie żałoby nierozerwalnie wiąże się z całą gamą trudnych emocji i uczuć: złością, gniewem, smutkiem, żalem, osamotnieniem, strachem, poczuciem winy (bo nie powiedziałam, że kocham, bo nie odwiedzałam, bo byłam niegrzeczna itp.).  Pozwólmy sobie i dziecku na te uczucia. Rozmawiajmy o nich, zachęcajmy do przeżywania,  pozwólmy dziecku uczestniczyć w rytuałach związanych z ceremonią pogrzebową. Tłumaczmy co się dzieje, odpowiadajmy na pytania, wyjaśniajmy, mówmy prawdę,  bez zbędnych szczegółów, ale prawdę. Dziecko może potem odtwarzać to co widziało i co wie, czyli bawić się w pogrzeb, to nie jest nienormalne, może także fantazjować o swojej śmierci:

- Wiesz mamusiu, ja też chcę umarnąć, wtedy pójdę się spotkać z babcią i opowiem jej wszystko.

Rodziców to przeraża, ale maluch w ten sposób oswaja śmierć i to pomaga przeżyć żałobę, jeśli dotyczy kogoś bliskiego. To co możemy zrobić  to towarzyszyć mu wtedy, wspólnie wspominać zmarłego, słuchać  opowieści dziecka. Nie uciekać, nie zostawiać go samego z ciężkim bagażem.

Jeśli rodzic nie jest w stanie, dobrze, żeby z dzieckiem był wtedy ktoś bliski, kogo zna, komu nie wstydzi się mówić o tym co czuje. Nie zostawiajmy dziecka bez wsparcia.

Czego nie robić?

Nie oszukiwać, nie bać się okazywać swoich emocji, mówić o nich, nie ukrywać łez, smutku, niech dziecko wie, że w takiej sytuacji jest to zupełnie naturalne. Nie zmieniajmy tematu za każdym razem, kiedy maluch wraca do śmierci, nie kupujmy wtedy odjechanych zabawek, żeby odwrócić uwagę. Udzielajmy dziecku prawdziwych informacji o przyczynach śmierci, zapewniajmy o tym, że nikt nie ponosi winy za to co się stało (zwłaszcza kiedy mowa o wypadku), a już na pewno nie zostawiajmy bez komentarza sytuacji, kiedy dziecko czuje się winne ( dziadek umarł dlatego, że byłem niegrzeczny?).  Zachęcajmy dziecko do wyrażania emocji, pomóżmy je nazywać, jeśli trudno mówić spróbujmy porysować razem, wymyśleć  bajkę, napisać wspólny list do tego co odszedł. Nie bójmy się podejmowania trudnego tematu, dziecko wejdzie w to na tyle, na ile jest gotowe. Ważne, żeby być wtedy razem.

Na pewno łatwiej mają dzieci wierzących rodziców, świadomość istnienia Nieba i aniołów, którzy opiekują się i pomagają jest budująca i pomaga radzić sobie ze strachem przed nicością i pustką.

Unikając tematu skazujemy dzieci na wiarę w pięć żyć i umiejętność ekspienia lewelu. A nie o to w realu wszak chodzi.